Het aantal mensen met een oogprobleem stijgt. De oplossing ligt in voorlichting, preventie en meer oogonderzoek. Het Oogfonds financiert wetenschappelijk oogonderzoek naar het voorkomen en behandelen van oogproblemen, en steunt patiëntenverenigingen in het verbeteren van de kwaliteit van leven voor mensen met een visuele beperking.

De resultaten van wetenschappelijk onderzoek laten zien dat het uitbannen van oogproblemen mogelijk is, als er maar genoeg onderzoek kan worden gedaan. Door oogproblemen in een zo vroeg mogelijk stadium te ontdekken en te behandelen, kan 50 procent van ernstige slechtziendheid en blindheid worden voorkomen.

Zo ook het onderzoek van oogarts dr. Lemij (Oogziekenhuis Rotterdam). Hij speelt een actieve rol bij onderzoek naar glaucoom, vooral op het gebied van beeldvormende technieken voor het (vroegtijdig) opsporen en opvolgen. Als één van de eerste oogartsen paste hij met succes kunstmatige intelligentie (AI) toe bij het opsporen van deze veelvoorkomende oogaandoening. “Vroege opsporing is cruciaal, als je wacht tot de patiënt klachten krijgt, dan ben je veelal te laat.”

Bij glaucoom raken de zenuwvezels van het netvlies beschadigd en sterven af. Gezichtsveldverlies treedt op vanuit de randen van het zicht en wordt geleidelijk steeds ernstiger. De aandoening kent verschillende vormen, openkamerhoekglaucoom komt in Nederland het vaakst voor. Glaucoom is de meest voorkomende oogaandoening die zonder behandeling leidt tot blijvend zichtverlies of zelfs blindheid. “Om de schade te beperken is het belangrijk om in een vroeg stadium de aandoening te diagnosticeren en zo de gevolgen te beperken. Glaucoom is een sluipende oogziekte, heb je (visuele) klachten dan ben je vaak al te laat. In Nederland hebben zo’n 150.000-200.000 mensen glaucoom. Slechts de helft weet dit, deze groep loopt een groot risico om (deels) blind te worden. Zij komen vaak pas bij de oogarts terecht bij verminderd zicht en hun glaucoom heeft hun ogen dan al te ernstig aangetast.

Behandeling van glaucoom is gericht op het verlagen van de oogdruk, meestal door oogdruppels. Bij een derde van de patiënten weten we glaucoom te stoppen. Bij twee derde kunnen we de progressie afremmen. Maar ontstane schade aan de oogzenuw valt niet meer te herstellen.” Opticiens kunnen oogdruk als service meten, want zelf merk je er weinig van. Bij te hoge waarden wordt verwezen naar het ziekenhuis voor nader onderzoek van de binnenkant oog en de oogzenuw. 

Slechts bij 1 op de 3 mensen met een hoge oogdruk ontstaat, veelal na jaren, glaucoom. Er is meer behoefte om glaucoom met een efficiëntere techniek op te sporen. Ook omdat glaucoom in een beginnend stadium vaak (nog) niet herkend wordt door de oogarts/optometrist. “In het Oogziekenhuis Rotterdam zie ik vrijwel alleen maar glaucoom-patiënten, dus ik kan met mijn kennis en ervaring snel zien of iemand deze aandoening heeft of niet. Maar uit onderzoek blijkt dat een oogarts in een algemeen ziekenhuis daar minder ‘geoefend’ in is.

Voor een betere opsporing van glaucoom wilde ik kunstmatige intelligentie inzetten bij de analyse van fundusfoto’s. Van onderzoek uit China wist ik al dat computers fundusfoto’s konden beoordelen op de aanwezigheid van glaucoom. Echter was deze software alleen maar toepasbaar op Chinese ogen. Op niet-Chinese ogen presteerde de Artificial Intelligence (AI) eigenlijk vrij slecht. Mijn idee was om een programma te maken dat bruikbaar was voor ogen van meerdere etniciteiten.”

Om een goed algoritme voor de computersoftware te schrijven moesten eerst 113.000 (anonieme) fundusfoto’s digitaal gelabeld worden. Een select groepje van twintig oogartsen en optometristen gaven de foto’s het label ‘glaucoom’, ‘geen glaucoom’ of ‘niet te beoordelen’. 

Toen eind 2021 alle foto’s gelabeld waren, kon de kunstmatige intelligentie (AI) worden ingezet om computers te ’trainen’ in het herkennen van glaucoom. Uiteindelijk wist een Chinese AI-ontwikkelaar software te schrijven die, op basis van de fundusfoto, 85% van de glaucoom-patiënten kon opsporen. 

“Ik had gehoopt dat 75% met AI kon worden opgespoord, het resultaat (85%) overtrof dus mijn verwachtingen!”

“Met deze nieuwe opsporingstechniek kan het aantal ‘vals positieven’ fors worden verminderd. Digitale screening van de fundusfoto’s is betrouwbaarder dan metingen van de oogdruk. Bovendien wordt met AI de aandoening in een veel eerder stadium ontdekt, vaak al voordat er klachten optreden.”

Het Oogfonds is enorm trots op de mooie resultaten van het onderzoek van dokter Lemij dat mede door het Oogfonds is gefinancierd.