Waarom gaat de ene MS-patiënt veel sneller achteruit dan de andere? Waarom ontstaat er zoveel schade aan zenuwcellen bij mensen met progressieve MS? Het zijn vragen die Maarten Witte al jaren bezighouden. “Als we dit kunnen ontrafelen is een effectieve behandeling voor progressieve MS binnen handbereik.” Het MS-fellowship – een persoonlijke subsidie, waarmee hij de komende vier jaar zijn eigen onderzoeksgroep rondom progressieve MS kan starten – dat hij onlangs dankzij een bijzondere donatie via onze Stichting ontving, brengt dat een stap dichterbij.

“MS is niet alleen een heel nare ziekte voor de mensen die het treft, maar ook een heel moeilijke ziekte om te bestuderen. Nog altijd weten we niet goed hoe de ziekte ontstaat.”
Aan het woord is Maarten Witte (38), wetenschapper bij het MS Centrum Amsterdam. “Primair vanuit wetenschappelijk oogpunt houdt me dat bezig. En door de jaren heen heb ik via patiënten-dagen mensen met MS en hun naasten ontmoet en kunnen zien en horen hoe ingrijpend deze ziekte voor hen is. Af en toe krijg ik mailtjes van hen met vragen over mijn onderzoek. Ik vind het belangrijk om dat contact te hebben en het is erg stimulerend te merken hoe betrokken zij bij het onderzoek zijn. Voor ons als onderzoekers is het ook leerzaam om te zien waar zij tegenaan lopen, wat voor invloed het heeft op hun leven en dat van hun naasten. Dat maakt dit onderzoek heel urgent, maar ook dankbaar om te doen.”

Wetenschappelijk onderzoek is als het leggen van een complexe puzzel. Je weet hoe het eindresultaat eruit moet zien, maar de weg ernaar toe is lang en ingewikkeld. Met onderweg ook veel niet passende puzzelstukjes. Soms denk je het juiste stukje in handen te hebben.
Tot toch blijkt dat dat niet het geval is. “Elke onderzoeker herkent dit en heeft dit meegemaakt”, vertelt Maarten. “Wetenschappelijk onderzoek vergt geduld. Maar je hebt ook doorzettingsvermogen nodig. En vasthoudendheid. Want uiteindelijk kom je wel een passend stukje tegen. Zodat je beetje bij beetje meer gaat begrijpen – in mijn geval van het ziektemechanisme van MS.” Deze eigenschappen komen Maarten ook privé goed van pas.
“Als trotse vader van twee jonge kinderen weet ik dat het opvoeden soms ook het nodige geduld en doorzettingsvermogen vraagt, zoals iedere ouder wel zal herkennen…”

Eigenschappen die volgens Maarten minstens zo belangrijk zijn voor wetenschappers, zijn een intrinsieke drive om iets tot op de bodem uit te zoeken, en fascinatie voor het onderwerp. Bij hem werd de kiem veertien jaar geleden gelegd, in 2007. Na zijn studie Biomedische Wetenschappen kreeg hij de mogelijkheid om promotieonderzoek te doen onder begeleiding van Jack van Horssen bij het MS Centrum Amsterdam. De focus van dit onderzoek was de rol van slecht functionerende mitochondriën bij MS.

“Mitochondriën zijn een cruciaal onderdeel van onze lichaamscellen. Ze hebben een heel belangrijke functie en je kunt ze zien als een soort energiefabriekjes. Ons lichaam heeft energie nodig om goed te kunnen functioneren. De hersenen hebben bijvoorbeeld energie nodig om te kunnen denken en spieren gebruiken energie om te bewegen. De voedingsstoffen die we binnenkrijgen, worden in de mitochondriën omgezet in energie die ons lichaam kan gebruiken.” Gedurende zijn promotieonderzoek ging Maarten zich steeds meer focussen op slecht werkende ‘energiefabriekjes’ bij progressieve MS. “Wij zagen dat die energiefabriekjes niet goed meer werkten, en dat dat een belangrijke invloed heeft op de progressie van de ziekte.”

Dankzij dat onderzoek weten we dat slecht werkende mitochondriën, specifiek in zenuwcellen, bijdragen aan het verlies van zenuwweefsel, wat mede de progressie van MS veroorzaakt. “Maar waaróm gaan ze slecht functioneren? Hoe komt het nou? Die vragen hielden mij toen, maar ook nu nog altijd bezig.”

In zijn huidige onderzoek is de rol van de ‘energiefabriekjes’ in zenuwcellen nog steeds een onderdeel, maar Maarten trekt het nu breder. “Bij veel mensen met progressieve MS zien we een bijzondere ontsteking ontstaan in de vliezen die rondom de hersenen zitten.
Het vermoeden is dat deze ontsteking van de hersenvliezen in belangrijke mate bijdraagt aan hersenschade, waaronder aan mitochondriën en daarmee aan de progressie van de ziekte.
Die ontsteking in het hersenvlies probeer ik te verklaren door de onderliggende, schadelijke mechanismen te bestuderen en te begrijpen.”

Maarten werkt met zijn eigen onderzoeksgroep, maar ook met MS-onderzoekers elders in Nederland en ook internationaal. “Het meeste onderzoek vindt plaats in het laboratorium in Amsterdam, maar soms hebben we expertise nodig van buitenaf. Om erachter te komen wat er gebeurt in de hersenen van mensen met progressieve MS, gaat mijn onderzoeksgroep gebruik maken van een bijzondere techniek, de zgn. Single Cell RNA sequencing. Met deze techniek kunnen we individuele cellen bestuderen uit hersenplakjes van overleden hersendonoren met progressieve MS en deze cellen tot in detail karakteriseren en de interactie tussen cellen bestuderen. Dit doen we samen met MS-onderzoekers in MS Centrum Noord Nederland, die gespecialiseerd zijn in deze techniek. Op deze manier proberen we bloot te leggen wat er op celniveau misgaat en de ‘foute’ moleculen te identificeren en aan te pakken. Dat is stap 1 in mijn onderzoek.”

“Vervolgens kijken we naar wat de ontsteking van de vliezen rondom de hersenen veroorzaakt in de hersenen zelf. Ons recente onderzoek laat zien dat een bepaald type cellen die in het brein zitten, de zgn. microglia, geactiveerd worden door de hersenvliesontsteking. En we vermoeden dat dit weer leidt tot problemen in de zenuwcellen, waaronder de ‘energiefabriekjes’, die slecht gaan werken.”

De Single Cell RNA sequencing techniek kan Maarten informatie geven over welke specifieke cellen en moleculen betrokken zijn bij progressieve MS. “Over vier jaar hoop ik dat we dan ook echt bewezen hebben welke cellen en moleculen betrokken zijn bij de beschadiging van zenuwen. Die ‘schuldigen’ moeten we dan aanpakken, willen we de progressie van MS verminderen. Als dat lukt, dan kunnen we hopelijk progressieve MS gericht behandelen met nieuwe medicatie.”

Of hij hoopt op een doorbraak? Gaat zijn onderzoek een doorslaggevende rol spelen? “Ik ben altijd heel terughoudend als ik denk iets gevonden te hebben. In een lab kun je een ziekte wel 1000 keer genezen, maar de vraag blijft altijd: werkt het ook in de praktijk, bij de mens?”

Al denkt hij er heus wel eens aan dat hij straks misschien aan de basis staat van een nieuw medicijn. Dat hij de stap kan maken van onderzoek naar klinische trials. “Ik doe dit samen met mijn onderzoeksgroep, maar eigenlijk met alle MS-onderzoekers ter wereld. Ons onderzoek levert hopelijk een belangrijke bijdrage aan hoe we in de toekomst progressieve MS kunnen voorkomen, remmen of zelfs schade kunnen herstellen. Ik ben dan ook zeer hoopvol dat we over een paar jaar ons doel hebben bereikt: een aantal goede kandidaat- therapieën en uiteindelijk nieuwe medicijnen die effect hebben op de progressieve fase.”

Zolang de oorzaak van en oplossing voor MS niet is gevonden blijft wetenschappelijk onderzoek, zoals dat van Maarten, van enorm belang. Daarom is uw steun, in de vorm van een donatie of nalatenschap onmisbaar. Wij rekenen op u!

Voor meer informatie: Stichting MS Research – msresearch.nl – info@msresearch.nl – Doneer aan Stichting MS Research